بررسی فرمولاسیون و ترکیبات شیمیایی رژ لب و مواد مضر

در فرمولاسیون رایج رژ لب‌ها، اعم از رژ لب جامد یا رژ لب مایع ترکیبی از موم‌ها، روغن‌ها و امولینت‌ها (مواد نرم‌کننده)، رنگدانه‌ها و نگهدارنده‌ها استفاده می‌شود. به‌طور کلی حدود ۱۵–۳۰٪ از ترکیبات رژ لب از موم‌ها (Wax) تشکیل می‌شود که باعث حفظ شکل‌پذیری و ثبات محصول می‌گردند. موم‌هایی مانند پارافین (Paraffin wax)، موم میکروکریستالین، اوزوکریت، موم کاندلیلا و موم کارنوبا کاربرد فراوان دارند. برای مثال، در رژلب‌ها از پارافین به‌عنوان عامل سفت‌کننده و براق‌کننده استفاده می‌شود.

روغن‌ها و چربی‌ها (مثل روغن کرچک (Ricinus communis)، روغن نارگیل، روغن زیتون، لانولین، و استرهای چرب مانند ایزو استئاریل مالات) نقش امولینت و رساندن رنگ را دارند. در جدول‌های کتاب‌شناختی گزارش‌شده است که روغن کرچک و روغن زیتون به ترتیب تا ۴۰–۵۰٪ و ۱۰–۳۰٪ فرمول را تشکیل می‌دهند. امولینت‌ها و نرم‌کننده‌های مؤثر مانند الکل‌های چرب (Oleyl alcohol)، استرهای الکل‌های چرب (Isopropyl myristate) و لانولین، باعث نرم شدن و پخش بهتر رژلب می‌شوند. علاوه بر این، مواد افزودنی دیگری همچون سیلیکون‌ها (مانند دی‌متیل‌سیکون)، پلیمرهای امولسیون‌کننده (مثل تریمتیل‌پنتادیول/ادپیک اسید/گلیسیرین کراس‌پلیمر) و پرکننده‌ها (سیلیکا، کائولین) برای بهبود بافت و پایداری محصول به کار می‌روند. منبع: lipstick formulation برای دانلود به زبان انگلیسی.

فرمولاسیون صنعتی و ترکیبات رژ لب

در کنار این ترکیبات، نگهدارنده‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها نیز افزوده می‌شوند تا از فساد میکروبی و اکسیداسیون روغن‌ها جلوگیری شود. مثال‌ها شامل متیل‌پارابن و پروپیل‌پارابن (نگهدارنده میکروبی)، BHT/BHA (آنتی‌اکسیدان)، و تاکوفریل استات (ویتامین E) است. همچنین چاشنی (عطر/طعم) و عوامل پوشش‌دهنده (مثلاً پارافین مایع) ممکن است به فرمول اضافه شوند.

بر اساس مطالعات صنعتی، ترکیبات زیر در فرمول‌های معمول رژ لب دیده می‌شوند:

پارافین واکس (Wax معدنی): سفت‌کننده و براق‌کننده (منبع نفتی).
موم عسل (Cera alba): حاوی کلاژن طبیعی، ساختاردهنده (طبیعی).
موم کاندلیلا و موم کارنوبا: موم‌های گیاهی سخت‌کننده و بالا برنده نقطه ذوب (طبیعی).
روغن کرچک: امولینت و حامل رنگ (گیاهی).
روغن نارگیل و جوجوبا: امولینت‌های گیاهی (فراوان در محصولات گیاهی).
روغن معدنی (Mineral oil/Paraffinum liquidum): تثبیت‌کننده و نرم‌کننده (منابع نفتی).
لانولین و لانولین الکل: امولینت حیوانی (از پشم گوسفند)، در برخی افراد حساسیت ایجاد می‌کند.
سیلیکون‌ها (Dimethicone و مشتقات): روان‌کننده سطحی (مصنوعی، ایمن).

رنگدانه‌های اصلی نیز ترکیبی از اجزای معدنی و مصنوعی هستند: دی‌اکسید تیتانیوم (CI 77891) برای سفیدی و محافظت UV، اکسیدهای آهن (CI 77491, 77492, 77499) برای رنگ‌های قهوه‌ای و قرمز، میکا و Bismuth Oxychloride (CI 77163) برای براقی، و رنگ‌های متنوع در قالب «لیگ‌های رنگی» (Lakes) مانند CI 15850 (قرمز)، CI 45410 (قرمز)، CI 15985/19140 (زرد) و کارمین (CI 75470) هستند.

ترکیبات رژلب روی بسته‌بندی برندهای مطرح

بر اساس مقررات بین‌المللی، کلیه ترکیبات آرایشی باید با نام استاندارد INCI بر روی بسته‌بندی قید شوند. به‌عنوان نمونه:

Revlon Super Lustrous: لیست ترکیبات این رژلب شامل گروهی از استرها و موم‌ها است؛ مثلاً Trioctyldodecyl Citrate، Ozokerite، Polybutene، Ethylhexyl Palmitate، Octyldodecyl Neopentanoate، Cera Microcristallina (میکروکریستالین واکس)، Paraffin، سیلیکا و … است. همچنین رنگدانه‌ها به صورت CI 77891 (TiO₂)، CI 77491/77492/77499 (اکسیدهای آهن) و گونه‌های قرمز و زرد (CI 17200, 19140, 15985, 42090) ذکر شده است.

L’Oréal Infallible Matte Resistance (رژلب مایع): فرمولاسیون آن عمدتاً شامل سیلیکون‌ها و پلیمرهاست؛ مانند Dimethicone، Isododecane، Trimethylsiloxysilicate، Nylon-611/Dimethicone Copolymer، Dimethicone Crosspolymer، C30-45 Alkyldimethylsiloxane و سایر افزودنی‌ها. این محصول همچنین Phenoxyethanol (نگهدارنده)، Ethylhexyl Palmitate (امولینت) و عطر (Parfum) دارد.

در پایان لیست، رنگدانه‌های شیمیایی نظیر CI 77891 (تیتانیوم)، CI 15850 (قرمز ۷ و ۶)، CI 77491/2/3 (اکسید آهن)، و CI های مربوط به رنگ‌های دریاچه (قرمز ۲۲، زرد ۵ و ۶، آبی ۱) آمده است.

سایر برندها (MAC, Maybelline, Fenty Beauty و غیره) مشابه هستند؛ مثلاً در محصولات MAC اغلب اسم‌های لاتین گیاهی مانند Ricinus Communis (روغن کرچک)، Euphorbia Cerifera (موم کاندلیلا) و Butyrospermum Parkii (روغن شی باتر) و همچنین ترکیباتی چون Octyldodecanol، Ozokerite و انواع رنگدانه‌های CI مشاهده می‌شود.

مواد مضر در ترکیبات رژ لب

فلزات سنگین: آرایشی‌ها ممکن است حاوی مقادیر جزئی سرب، آرسنیک، جیوه، کادمیوم و غیره به‌صورت ناخالصی باشند. بررسی‌های FDA نشان داده مقادیر یافت‌شده در رژلب‌ها عموماً بسیار پایین است و معمولاً خطری برای مصرف‌کننده ندارد. FDA برای سرب در محصولات لب حداکثر مقدار مجاز ۱۰ ppm را توصیه کرده است. همچنین قانون‌های اتحادیه اروپا فلزات سنگین نظیر Pb، Cd و Hg را عملاً ممنوع کرده‌اند (مقادیر به‌صورت ناخالصی باید به حداقل برسد). با این حال گروه‌هایی مانند EWG نسبت به وجود «سموم فلزی» حساس‌اند. برای نمونه در فهرست EWG، برخی مطالعات افزایش سطح فلزات سنگین در رژلب‌های متداول را هشدار داده‌اند.

پارابن‌ها: نگهدارنده‌های رایج آرایشی شامل متیل‌پارابن و پروپیل‌پارابن و گاهی بوتیل‌پارابن هستند. برخی مطالعات عدم تأثیر معنادار آن‌ها در غلظت‌های متداول را تأیید کرده‌اند؛ FDA اعلام کرده شواهدی دال بر اثرات زیان‌آور پارابن‌ها در مصرف معمول نداریم. در عین حال، سازمان‌هایی نظیر EWG پارابن‌ها را اختلال‌گر غدد درون‌ریز می‌دانند. به همین علت بسیاری از برندها امروزه به جای پارابن از نگهدارنده‌های دیگری (مانند فنوکسی‌اتانول) استفاده می‌کنند.

فتالات‌ها: فتالات‌ها (مثلاً دی‌اتیل فتالات، دی‌بوتیل فتالات) در برخی عطرها و فرمولاسیون‌ها ممکن است حضور داشته باشند. FDA می‌گوید دی‌اتیل فتالات (DEP) در میزان مصرف آرایشی نگرانی ندارد و گروه‌های ارزیابی مانند CIR نیز استفاده محدود از فتالات‌ها را بی‌خطر ارزیابی کرده‌اند. ولی EWG مخصوصاً دی‌بوتیل‌فتالات (DBP) و دی‌اتیل‌هگزیل‌فتالات (DEHP) را به‌عنوان خطرات اختلال هورمونی ذکر می‌کند. در عمل بسیاری از برندها مدعی استفاده از ترکیبات بدون فتالات شده‌اند.

مشتقات نفتی: مشتقات نفتی پالایش‌شده نظیر پترولاتوم (ژله نفتی)، روغن معدنی و پارافین به‌دلیل اثرات نرم‌کننده کاربرد گسترده‌ای دارند. ارزیابی‌های علمی نشان داده است در صورت پالایش کافی این مواد سرطان‌زایی یا سمیت خاصی ندارند. به‌عنوان مثال، مجامع علمی صنعت لوازم آرایشی معتقدند روغن‌های معدنی بسیار پالایش‌شده در محصولات لب، بی‌ضرر هستند. با این حال، نگرانی‌هایی درباره آلودگی احتمالی PAH (هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای) وجود دارد؛ EWG در گزارش‌های خود به مسائل ایمنی پترولاتوم اشاره کرده و تأکید می‌کند باید از محصولاتی استفاده کرد که استانداردهای پالایش و کنترل آلاینده را رعایت می‌کنند.

ترکیبات دیگر: برخی افزودنی‌ها نیز محل بحث‌اند. برای مثال، بعضی رنگدانه‌های مصنوعی و رنگ‌های جانوری (مانند کارمین) ممکن است واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند. ترکیبات آزادکننده فرمالدئید (مانند DMDM Hydantoin یا کواترنیوم-۱۵) در صورت استفاده در آرایش لب می‌توانند سرطان‌زا باشند؛ خوشبختانه این ترکیبات کمتر در رژلب‌های استاندارد امروزی یافت می‌شوند. همچنین حلال‌های قوی یا الکل‌ها (مثلاً Isododecane) ممکن است در برخی رژهای مات باعث خشکی و سوزش لب شوند. مطالعات نشان می‌دهند مصرف مداوم مواد مصنوعی مانند سرب، پترولاتوم یا فتالات‌ها می‌تواند موجب تحریک و خشکی لب و حتی بروز حساسیت یا مشکلات تنفسی گردد.

جداول ترکیبات رژ لب

هر یک از این مواد توسط نهادهای معتبر بررسی شده‌اند. به‌عنوان مثال FDA محدودیت‌هایی برای ناخالصی فلزات در رنگدانه‌ها معین کرده (مثلاً سرب ≤۲۰ ppm) که از سال 2007 به بعد این محدودیت به وجود 0 ppm کاهش یافت. سازمان مجامع تخصصی بهداشتی ثابت کرده رنگدانه‌های معدنی مجاز بی‌خطرند و بررسی‌های علمی نشان می‌دهند مواد نفتی پالایش‌شده سرطان‌زا نیستند. با این حال برخی سازمان‌های محیط‌زیستی مانند EWG نسبت به وجود آلاینده‌هایی مانند PAH در مشتقات نفتی یا اثرات اختلال‌گر غددی پارابن‌ها و فتالات‌ها هشدار داده‌اند. برندهای رژ لب ایرانی هم در این خصوص همکاری لازم را با سازمان بهداشت و غذا و دارو به عمل آوردند.

تفاوت ترکیبات رژ لب اصل با تقلبی

رژ لب‌های اصل معمولاً از ترکیبات با کیفیت و تست‌شده‌ای نظیر موم‌ها (مانند موم زنبور عسل یا موم کاندلیلا)، روغن‌های گیاهی (مانند روغن کرچک یا روغن جوجوبا)، پیگمنت‌های رنگی بی‌خطر و افزودنی‌های نرم‌کننده و مرطوب‌کننده پوست لب تهیه می‌شوند.

این ترکیبات به دقت انتخاب شده‌اند تا بافتی نرم، رنگی یکنواخت و ماندگاری مناسب را ارائه دهند و در عین حال از سلامت لب‌ها محافظت کنند. در مقابل، رژ لب‌های تقلبی اغلب از مواد ارزان‌قیمت، غیربهداشتی و گاهاً خطرناکی مانند روغن‌های معدنی نامرغوب، رنگ‌های صنعتی ممنوعه، فلزات سنگین و حتی باکتری‌ها ساخته می‌شوند. استفاده از این مواد می‌تواند منجر به تحریک، التهاب، خشکی، آلرژی و در موارد شدیدتر مسمومیت و عوارض جبران‌ناپذیر پوستی گردد. از این رو، تشخیص و استفاده از رژ لب‌های اصل برای حفظ سلامت و زیبایی لب‌ها ضروری است.

منابع: برای تهیه این گزارش از مقالات و منابع علمی معتبر بهره گرفته شده است؛ از جمله مرورهای تخصصی صنعت آرایشی، پایگاه اطلاعات FDA درباره سرب در رژلب و سایر آلاینده‌ها، و داده‌های EWG. تمامی آمار و اطلاعات یاد شده براساس تحقیقات به‌روز و استانداردهای بین‌المللی ارائه شده‌اند.