هفت قلم آرایش کردن یعنی چی

اگه شما هم اسم «هفت قلم آرایش» رو شنیدین و براتون سوال شده که این اصطلاح از کجا اومده و دقیقاً به چی اشاره داره، جای درستی اومدین! این روزها که دنیای مد و زیبایی پر از محصولات متنوع و شاید گاهی پیچیده است، بد نیست یه سرکی هم به گذشته بزنیم و ببینیم زنان ایرانی در دوران‌های قبل، چطور به زیبایی خودشون می‌رسیدند.

در واقع، «هفت قلم آرایش» یک اصطلاح سنتیه که به مجموعه ابزارها و مواد آرایشی و بهداشتی گفته می‌شده که زنان در دوران قاجار و پیش از اون برای زیباتر کردن صورت و ظاهر خودشون استفاده می‌کردند. این اقلام، هر کدوم داستانی دارن و نمادی از فرهنگ و سلیقه‌ی زیبایی اون دوره هستند. در این مقاله، قصد داریم این اصطلاح رو باز کنیم، تک‌تک این «قلم»ها رو معرفی کنیم و ببینیم چطور می‌تونیم از این گنجینه‌ی تاریخی برای درک بهتر زیبایی امروز استفاده کنیم.

داستان «هفت قلم آرایش» در دودمان قاجار

اصطلاح «هفت قلم آرایش کردن» یکی از اون عبارت‌هاییه که ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی ایران داره، مخصوصاً دوران قاجار. در اون زمان، برخلاف امروز که دنیای مد مملو از برندهای مختلف و محصولات رنگارنگه، ابزارهای آرایشی ساده‌تر بودند اما تأثیرگذاری خاص خودشون رو داشتند. زنان، با استفاده از مواد طبیعی و ذوق و سلیقه‌ای که به خرج می‌دادند، به زیبایی چهره‌ی خودشون می‌رسیدند.

اینکه دقیقاً چرا عدد «هفت» انتخاب شده، شاید به دلیل کامل بودن یا نمادین بودن این عدد در فرهنگ ما باشه. در گذشته، اعداد خاصی مثل سه، پنج یا هفت، اغلب برای نشان دادن کمال یا مجموعه‌ای جامع به کار می‌رفتند. «هفت قلم آرایش» هم احتمالاً به مجموعه‌ای از مهم‌ترین و پرکاربردترین لوازم آرایشی اشاره داشته که زنان برای ایجاد یک ظاهر آراسته و زیبا ازشون استفاده می‌کردند. این اصطلاح، نه فقط به خود مواد، بلکه به عملِ آرایش کردن و توجه به جزئیات صورت هم گفته می‌شده.

جالبه بدونید که این مفهوم، گاهی با نقد هم همراه بوده. در برخی منابع، استفاده‌ی زیاد از این اقلام برای «خودآرایی» به شکلی منفی یا اغراق‌آمیز تلقی می‌شده، طوری که در مقابل «زیبایی طبیعی» قرار می‌گرفته. این نشون میده که از دیرباز، بحث زیبایی، آرایش و تناسب اون با ظاهر طبیعی، همیشه وجود داشته و صرفاً مختص دوران ما نیست.

آرایش 7 قلم شامل چه مواردی می‌شد؟

حالا برسیم به اصل مطلب! چه چیزهایی جزء این «هفت قلم» باارزش بودند؟ هر کدوم از این اقلام، کاربرد خاص خودشون رو داشتند و در کنار هم، چهره رو دگرگون می‌کردند. بیایید با هم نگاهی به مهم‌ترینشون بندازیم:

سفیدآب قلم اول پاکسازی و روشن‌کننده پوست

سفیدآب، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مواد بهداشتی و آرایشی در ایران باستان و دوران قاجار بوده. این ماده که معمولاً از ترکیب سرب و آب یا گاهی با مواد معدنی دیگه تهیه می‌شده، خاصیت پاک‌کنندگی قوی داشته و پوست رو روشن‌تر می‌کرده. تصور کنید در زمانی که صابون و شوینده‌های امروزی وجود نداشت، سفیدآب نقش مهمی در تمیز کردن پوست و آماده‌سازی اون برای مراحل بعدی آرایش ایفا می‌کرده.

این ماده، مثل یک لایه بردار ملایم عمل می‌کرده و سلول‌های مرده پوست رو پاک می‌کرده. نتیجه‌ی استفاده از اون، پوستی صاف‌تر و درخشنده‌تر بوده که برای آرایش‌های بعدی زمینه مناسبی فراهم می‌کرده. البته باید توجه داشت که با پیشرفت علم و شناخت مضرات سرب، استفاده از سفیدآب به شکل سنتی اون منسوخ شده و جای خودش رو به محصولات ایمن‌تر داده.

از سفیدآب به عنوان پایه‌ای برای آرایش هم استفاده می‌شد. با مالیدن اون به صورت، پوستی سفید و یکدست ایجاد می‌شد که بعداً با رنگدانه‌های دیگه، زیبایی بیشتری بهش می‌دادند. این مرحله، درست مثل پرایمر آرایشی امروزی، به تثبیت بهتر مواد آرایشی کمک می‌کرده.

سرخاب قلم دوم رنگ دهنده به لب و گونه

سرخاب، یکی دیگه از اقلام بسیار مهم و شناخته شده در «هفت قلم آرایش» هست. این ماده که معمولاً از گیاهانی مثل گلرنگ یا منابع معدنی رنگی تهیه می‌شده، رنگی سرخابی یا گلبهی به لب‌ها و گونه‌ها می‌داده. در واقع، سرخاب امروزی همون رژ لب و رژگونه‌ی سنتی ماست!

زنان باستان، با استفاده از سرخاب، به لب‌هاشون طراوت و شادابی می‌بخشیدند و با گونه‌های گلگون، ظاهری سالم و سرزنده پیدا می‌کردند. نحوه‌ی استفاده از اون هم جالب بوده؛ گاهی به صورت پودر استفاده می‌شد و گاهی با کمی روغن یا چربی مخلوط می‌شد تا حالت کرمی‌تری پیدا کنه. این رنگدانه‌ها، نه فقط برای زیبایی، بلکه برای رفع کدری احتمالی پوست هم به کار می‌رفتند.

استفاده از سرخاب، یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های آرایش در اون دوره بوده. این ماده، به چهره عمق و جلوه می‌داده و باعث می‌شده تا زیبایی طبیعی صورت برجسته‌تر بشه. حتی گفته می‌شه که نام «سرخاب» از همین ماده گرفته شده که به سر و صورت رنگ می‌داده.

سرمه قلم سوم جلوه بخشیدن به چشمان

سرمه، یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین لوازم آرایشی در سراسر جهان، به خصوص در خاورمیانه و ایران بوده. این ماده سیاه رنگ که اغلب از سنگ سرمه (گوگرد یا آنتیموان) به دست می‌اومده، برای کشیدن خط چشم و پر کردن مژه‌ها و ابروها استفاده می‌شده.

در دوران قاجار، سرمه برای زنان بسیار مهم بوده. کشیدن سرمه به چشم‌ها، باعث می‌شده که چشم‌ها درشت‌تر، گیرا‌تر و نافذتر به نظر برسند. این کار، علاوه بر زیبایی، جنبه‌ی درمانی و محافظتی هم داشته؛ برخی معتقد بودند سرمه چشم رو در برابر نور شدید حفظ می‌کنه و به تقویت بینایی کمک می‌کنه.

نحوه‌ی استفاده از سرمه هم حرفه‌ای خاص خودش رو می‌طلبیده. زنان با ابزارهای مخصوصی به نام «میل سرمه» یا «مِشک» سرمه رو به داخل چشم می‌کشیدند یا روی مژه‌ها و پلک‌ها می‌مالیدند. این خط چشم‌های کشیده و تیره، بخشی جدانشدنی از زیبایی زنان قاجاری بوده.

قلم چهارم حنا رنگ آمیزی مو و ناخن

حنا، ماده‌ای طبیعی و گیاهی که از برگ‌های درخت حنا به دست میاد، کاربردهای فراوانی در ایران داشته، از جمله در زمینه آرایش و زیبایی. حنا برای رنگ کردن موها به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و همچنین برای تزیین ناخن‌ها و حتی روی دست و پا به صورت طرح‌های زیبا استفاده می‌شده.

در دوران قاجار، زنان با حنا، موهای خودشون رو رنگ می‌کردند تا درخشندگی و زیبایی بیشتری بهشون ببخشند. همچنین، نقش و نگارهایی که با حنا روی دست و پای زنان کشیده می‌شد، بخشی از هنر و فرهنگ اون دوران بوده و در مراسم و جشن‌ها اهمیت زیادی داشته.

این ماده، علاوه بر جنبه‌ی زیبایی، خواص درمانی هم داشته؛ برخی معتقد بودند حنا به سلامت پوست و مو کمک می‌کنه. استفاده از حنا، نشون‌دهنده‌ی ذوق و هنر ایرانی در استفاده از طبیعت برای زیبایی بوده.

وسمه قلم پنجم تیره‌تر کردن مژه و ابرو

وسمه، یک ماده‌ی گیاهی دیگه است که از گیاهی به همین نام به دست میاد و معمولاً به صورت پودر سیاه رنگ استفاده می‌شده. کاربرد اصلی وسمه، تیره‌تر کردن مژه‌ها و ابروها بوده، شبیه به کاری که امروزه با ریمل و مداد ابرو انجام می‌دیم.

زنان باستان، با مالیدن وسمه به مژه‌ها و ابروهاشون، باعث می‌شدند که این بخش‌های صورت، تیره‌تر و پرپشت‌تر به نظر بیان و چارچوب چشم‌ها زیباتر بشه. این کار، به چشم‌ها عمق بیشتری می‌داد و حالت دراماتیکی به چهره می‌بخشید.

وسمه، علاوه بر خواص آرایشی، گاهی خواص درمانی و تقویتی هم برای مژه و ابرو داشته. این ماده، در کنار سرمه، به زیبایی و گیرایی چشم‌ها کمک زیادی می‌کرده و بخشی از تکمیل‌کننده زیبایی چهره محسوب می‌شده.

زرک قلم ششم طلای آرایشی

زرک، یکی از جالب‌ترین و شاید کمتر شناخته شده‌ترین اقلام «هفت قلم آرایش» باشه. زرک، در واقع ذرات ریز طلایی یا نقره‌ای رنگ بوده که زنان برای زیباتر کردن صورت و ایجاد جلوه‌های خاص ازش استفاده می‌کردند.

این ذرات طلایی، روی پوست صورت، خصوصاً روی گونه‌ها یا پیشانی، می‌چسباندند تا با بازتاب نور، درخشندگی و زیبایی خاصی به پوست بدند. گاهی هم از اون برای تزیین موها یا لباس استفاده می‌شد. این کار، شبیه به هایلایترها و گلیترهای امروزیه، اما با روش و مواد کاملاً سنتی.

استفاده از زرک، نشان‌دهنده‌ی تلاش برای ایجاد نور و درخشش روی صورت بوده و بخشی از ظرافت و زیبایی‌شناسی اون دوره محسوب می‌شده. این ذرات درخشان، جلوه‌ای خاص به چهره می‌دادند و باعث می‌شدند که زن در مهمانی‌ها و مجالس، بیشتر به چشم بیاید.

بند (یا خال) قلم آخر هفتم تزیین صورت

«بند» در این مفهوم، به معنای تزیینات کوچک و ظریفی بوده که زنان روی صورتشون ایجاد می‌کردند. این بندها می‌توانستند از جنس نخ‌های ظریف رنگی، یا حتی نقطه چین‌ها و خال‌های مصنوعی باشند که روی صورت، خصوصاً کنار لب یا ابرو، چسبانده می‌شدند.

در دوران قاجار، داشتن خال صورت، به ویژه کنار لب، نشانه‌ای از زیبایی و جذابیت تلقی می‌شده. به همین دلیل، برخی زنان برای تقلید از این زیبایی طبیعی، خال‌های مصنوعی را با موادی مانند دوده یا زرک بر روی صورت خود ایجاد می‌کردند. این کار، نوعی آرایش و تزیین صورت محسوب می‌شده.

این خال‌ها یا نقاط تزینی، می‌توانستند شکل‌های مختلفی داشته باشند و باعث می‌شدند که چهره‌ی زن، جذاب‌تر و متمایزتر به نظر بیاید. در واقع، این بخش از آرایش، به خلاقیت و سلیقه‌ی فردی زن بستگی داشته.

مقایسه «هفت قلم آرایش» سنتی با آرایش امروزی

بگذارید یک مقایسه‌ی سرانگشتی بین این مجموعه‌ی سنتی و دنیای آرایش امروزی داشته باشیم. جالب است که بسیاری از کارکردهای این اقلام سنتی، هنوز هم در لوازم آرایشی امروزی دیده می‌شود، فقط با نام‌ها و فرمولاسیون‌های جدید! حال طبق آنچه گفتیم، لیست هفت قلم آرایش قدیم رو در جدول زیر (به همراه معادل امروز آن) قرار دادیم.

قلم آرایش سنتی	کاربرد اصلی	معادل امروزی
سفیدآب	پاکسازی و روشن‌کننده پوست، ایجاد زیرسازی	پاک‌کننده‌ها، پرایمر، کرم‌های روشن‌کننده
سُرخاب	رنگ دادن به لب و گونه	رژ لب، رژگونه
سرمه	خط چشم، تیره‌کردن مژه و ابرو	مداد چشم، خط چشم مایع، ریمل، مداد ابرو
حنا	رنگ کردن مو، تزیین ناخن و بدن	رنگ مو، لاک ناخن، تتو موقت
وسمه	تیره‌تر کردن مژه و ابرو	ریمل ابرو، سایه ابرو، مداد ابرو
زرک	ایجاد درخشندگی و برجستگی روی صورت	هایلایتر، گلیتر
بند (خال)	تزیین صورت، ایجاد نقطه تمرکز	استیکرهای تزیینی صورت، خالکوبی موقت

همانطور که می‌بینید، نیاز بشر به آراستن خود و برجسته کردن زیبایی‌هایش، تغییری نکرده است. تنها ابزارها، مواد و تکنیک‌ها تکامل یافته‌اند. در دوران قاجار، زنان با همین چند قلم، شاهکارهایی از زیبایی خلق می‌کردند.

نکته‌ی جالب دیگر، ماهیت طبیعی بسیاری از این مواد است. در عصری که نگرانی‌ها در مورد مواد شیمیایی و ترکیبات مصنوعی افزایش یافته، نگاهی به این لوازم آرایش سنتی که از دل طبیعت می‌آمدند، می‌تواند الهام‌بخش باشد. البته باید دقت کرد که برخی از این مواد، مانند سفیدآب، به دلیل ترکیباتشان، دیگر ایمن تلقی نمی‌شوند و جایگزین‌های بهداشتی و بی‌خطر برایشان وجود دارد.

در نهایت، «هفت قلم آرایش» فقط مجموعه‌ای از لوازم نیست، بلکه بخشی از فرهنگ، هنر و تاریخ ماست. یادآوری این اصطلاح، ما را به دنیایی می‌برد که زیبایی با ظرافت، خلاقیت و استفاده از داشته‌های طبیعی خلق می‌شده است.

نکات کلیدی در مورد «هفت قلم آرایش»

• «هفت قلم آرایش» اصطلاحی سنتی است که به مجموعه لوازم آرایشی پرکاربرد در دوران قاجار و پیش از آن اشاره دارد.
• این اقلام شامل سفیدآب، سرخاب، سرمه، حنا، وسمه، زرک و بند (خال) می‌شدند.
• هر یک از این اقلام، کاربرد خاصی در زیبایی چهره و ظاهر داشته‌اند، از پاکسازی پوست گرفته تا رنگ دادن به لب و گونه، برجسته کردن چشم‌ها و تزیین صورت.
• بسیاری از کارکردهای این اقلام سنتی، امروزه در لوازم آرایشی مدرن مانند رژ لب، رژگونه، خط چشم، ریمل، هایلایتر و… دیده می‌شود.
• استفاده از مواد طبیعی در این آرایش سنتی، نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق با طبیعت بوده است.
• امروزه، برخی از این مواد سنتی به دلیل ترکیباتشان (مانند سرب در سفیدآب)، دیگر ایمن نیستند و جایگزین‌های بهداشتی برایشان وجود دارد.
• «هفت قلم آرایش» نه تنها مجموعه‌ای از لوازم، بلکه بخشی از فرهنگ و تاریخ زیبایی در ایران است.

امیدواریم این گشت و گذار در دنیای «هفت قلم آرایش» برای شما مفید بوده باشد و اطلاعات جالبی از تاریخچه زیبایی در ایران به دست آورده باشید. دنیای آرایش همیشه در حال تغییر است، اما ریشه‌های آن در فرهنگ و تاریخ ما، همواره ارزشمند و الهام‌بخش باقی می‌مانند.

سوالات متداول

منظور از «هفت قلم آرایش» چیست؟

«هفت قلم آرایش» اصطلاحی است که به مجموعه ابزارها و مواد آرایشی سنتی گفته می‌شد که زنان در دوران گذشته، به ویژه دوره قاجار، برای زیبایی و آراستن چهره خود از آن‌ها استفاده می‌کردند. این اقلام به طور معمول شامل سفیدآب، سرخاب، سرمه، حنا، وسمه، زرک و بند (خال) بوده است.

اقلام اصلی «هفت قلم آرایش» کدامند؟

اقلام اصلی «هفت قلم آرایش» شامل موارد زیر است: ۱. سفیدآب (برای پاکسازی و روشن‌کنندگی پوست)، ۲. سرخاب (برای رنگ دادن به لب و گونه)، ۳. سرمه (برای زیبایی چشم‌ها)، ۴. حنا (برای رنگ کردن مو و تزیین ناخن)، ۵. وسمه (برای تیره‌تر کردن مژه و ابرو)، ۶. زرک (برای ایجاد درخشندگی و جلوه‌های خاص روی پوست) و ۷. بند یا خال (به عنوان تزئین صورت).

آیا «هفت قلم آرایش» فقط مربوط به دوره قاجار است؟

اگرچه اصطلاح «هفت قلم آرایش» بیشتر با دوره قاجار گره خورده است، اما استفاده از بسیاری از این اقلام آرایشی سنتی (مانند سرمه، حنا و سرخاب) به دوران‌های پیش از قاجار نیز بازمی‌گردد و بخشی از فرهنگ زیبایی ایرانی در طول تاریخ بوده است.

آیا استفاده از مواد آرایش سنتی مانند سفیدآب هنوز هم توصیه می‌شود؟

استفاده از برخی مواد آرایش سنتی مانند سفیدآب، به دلیل داشتن موادی مانند سرب که برای سلامتی مضر است، دیگر توصیه نمی‌شود. امروزه جایگزین‌های ایمن و بهداشتی برای این مواد با همان کارکردها تولید شده‌اند که استفاده از آن‌ها ایمن‌تر است.

شباهت «هفت قلم آرایش» سنتی با لوازم آرایش امروزی چیست؟

بسیاری از کارکردهای اقلام سنتی «هفت قلم آرایش» امروزه در لوازم آرایشی مدرن نیز وجود دارند. برای مثال، سرخاب معادل رژ لب و رژگونه، سرمه و وسمه معادل خط چشم و ریمل، زرک معادل هایلایتر و سفیدآب معادل پاک‌کننده‌ها و پرایمرهای امروزی هستند. این نشان می‌دهد که نیاز به آرایش و زیبایی، ریشه‌ای عمیق در تاریخ دارد.